Τελικά τι είναι η δυσλεξία;

Ο όρος “ειδικές μαθησιακές δυσκολίες” αναφέρεται σε μια ξεχωριστή κατηγορία δυσκολιών, που αφορά στην αδυναμία φυσιολογικών παιδιών να αφομοιώσουν την βασική εκπαιδευτική ύλη, την οποία η πλειονότητα των μαθητών μπορεί να μάθει χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Οι αδυναμίες αυτές εκφράζονται με έντονη και επίμονη δυσκολία του μαθητή να αποκτήσει τις ικανότητες ανάγνωσης, γραφής, γραπτής έκφρασης και μαθηματικών. Η “δυσλεξία” – διαδεδομένος όρος πλέον– αναφέρεται στην διαταραχή της ανάγνωσης και μαζί με τη δυσγραφία (διαταραχή της γραπτής έκφρασης) και την δυσαριθμησία (διαταραχή των μαθηματικών) αποτελούν τις τρεις κατηγορίες των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών.

Η αιτία των δυσκολιών αυτών αποδίδεται σε δυσλειτουργίες σε γνωστικούς τομείς απαραίτητους για τη διαδικασία της μάθησης, όπως είναι η αντίληψη, η μνήμη, η προσοχή, η κατεύθυνση κ.ά. Έτσι καταρρίπτεται ο μύθος που θέλει τα παιδιά με ΕΜΔ να είναι υστερούν νοητικά. Στην πραγματικότητα, προκειμένου να τεθεί η διάγνωση της δυσλεξίας και των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών γενικότερα, πρέπει να έχουν αποκλειστεί παράγοντες, όπως η νοητική υστέρηση, η ύπαρξη αισθητηριακών ή συναισθηματικών προβλημάτων, το αποστερημένο περιβάλλον και η ακατάλληλη ή ανεπαρκής διδασκαλία.  Η βασική ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά με το παιδί είναι η μεγάλη διάσταση μεταξύ της νοητικής ικανότητάς του και της σχολικής του επίδοσης (φαίνεται να είναι φυσιολογικό, έξυπνο, τετραπέρατο, όμως υστερεί στις επιδόσεις του στο σχολείο).

Τα συνήθη λάθη των παιδιών με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζονται παρακάτω:

§  Ανάγνωση (δυσλεξία): Διαβάζει αργά, κάνει πολλά λάθη, ενώ χάνει εύκολα τη σειρά. Παραλείπει, προσθέτει, αντιμεταθέτει ή αντικαθιστά γράμματα και συλλαβές (π.χ. μπορεί να διαβάσει "μαύρος" αντί "σκοτεινός", "διαβάτης" αντί "διαβάζεις" κλπ.) και συγχέει γράμματα που μοιάζουν οπτικά (π.χ. α-ο) ή ακουστικά (π.χ. β-φ).

§  Κατανόηση κειμένου: Το παιδί με εδική μαθησιακή δυσκολία αδυνατεί να οργανώσει και να αναδιατυπώσει το περιεχόμενο ενός κειμένου που μόλις διάβασε ή δυσκολεύεται να ανακαλέσει γεγονότα που περιγράφονται στο κείμενο. Συνήθως, εμφανίζει προβλήματα και στις ξένες γλώσσες.

§  Γραφή: Δυσανάγνωστα και ακανόνιστα γράμματα με άνισο μεταξύ τους μέγεθος, ανώμαλα διαστήματα ανάμεσα στις λέξεις, παράλειψη σημείων στίξης και απουσία τόνων είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά της γραφής των παιδιών με δυσγραφία.

§  Ορθογραφία: Συνήθως συνυπάρχει με τη δυσλεξία, αλλά τη συναντάμε και μόνη της. Ορθογραφικά λάθη ακόμα και στις πιο κοινόχρηστες λέξεις (π.χ. είναι), αντικαταστάσεις γραμμάτων (π.χ. άλλος - άμμος), καθρεφτισμοί (π.χ. ε-3, ρ-9), παραλείψεις ή επαναλήψεις γραμμάτων, συλλαβών ή λέξεων είναι τα πιο τυπικά συμπτώματα δυσορθογραφίας.

§  Γραπτή έκφραση: Η ικανότητα του παιδιού να μεταφέρει τις σκέψεις του στο χαρτί είναι εξαιρετικά μειωμένη. Ενδεικτικά είναι τα λάθη στη συνοχή του κειμένου, στην έκφραση και στη σύνταξη, καθώς και το περιορισμένο – σε σχέση με την ηλικία του παιδιού – λεξιλόγιο.

§  Μαθηματικά: Πρόκειται για ανεπάρκεια στην εξέλιξη των μαθηματικών δεξιοτήτων. Συγκεκριμένα, το παιδί συγχέει αριθμούς (π.χ. 6-9, 12-21), δυσκολεύεται να αναγνωρίσει και να κατανοήσει μαθηματικές έννοιες (π.χ. λιγότερα/περισσότερα) ή σύμβολα (π.χ. τα πρόσημα), να τελέσει βασικές αριθμητικές πράξεις (8 + 6), να συγκρατήσει στη μνήμη τα κρατούμενα, να μάθει τον πολλαπλασιασμό ή να κατανοήσει ακόμα και τα πιο απλά προβλήματα.

§  Άλλες δεξιότητες: Παρουσιάζει δυσκολίες συγκέντρωσης, κατανόησης αφηρημένων εννοιών (π.χ. του χρόνου, της κατεύθυνσης κ.ά.) και φτωχή μνήμη ακολουθιών (π.χ. να μάθει την ώρα, τις μέρες και Τους μήνες).

Το παιδί με δυσλεξία, που δε δέχεται παρέμβαση, υστερεί σημαντικά στις σχολικές του επιδόσεις, καθώς δυσκολεύεται να παρακολουθήσει επιτυχώς το πρόγραμμα του σχολείου. Επιπλέον, έρχεται αντιμέτωπο με την καθημερινή επίπληξη του δασκάλου, των γονέων και τα χλευαστικά σχόλια των συμμαθητών. Όλα αυτά δρουν αρνητικά στην αυτοεικόνα του παιδιού, την αυτοπεποίθηση και την αντίληψη για τις ικανότητές του. Απογοητεύεται, κατηγορεί τον εαυτό του για τις αδυναμίες του και αναπτύσσει αισθήματα κατωτερότητας. Προκειμένου να αντισταθμίσει τις αδυναμίες του, μπορεί να αποσυρθεί και να αδιαφορεί δίνοντας την εντύπωση του τεμπέλη ή να υιοθετήσει επιθετικές συμπεριφορές δημιουργώντας επιπρόσθετα προβλήματα συμπεριφοράς.

Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δε θεραπεύονται, καθώς δεν αποτελούν ασθένεια. Ωστόσο, ένας μαθητής με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να αντιμετωπίσει τις μειονεξίες του, αν δεχτεί κατάλληλη παρέμβαση. Ένα πρόγραμμα παρέμβασης σχεδιάζεται με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε παιδιού, δηλαδή το σύνολο των αδυναμιών και των δυνατοτήτων του, όπως προκύπτουν από την αξιολόγηση. Η εξατομικευμένη ψυχολογική και εκπαιδευτική παρέμβαση από ψυχολόγο ειδικευμένο στις μαθησιακές δυσκολίες αφορά στη βελτίωση των γνωστικών ελλειμμάτων και των μαθησιακών αδυναμιών του παιδιού και στην ψυχολογική στήριξη και στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησής του, που τόσο έχει ανάγκη. Μια ολοκληρωμένη παρέμβαση, τέλος, δε θα μπορούσε να μη συνοδεύεται από συνεργασία με το σχολείο και από συμβουλευτική προς τους γονείς, η οποία στοχεύει στην ενημέρωση γύρω από τη φύση του προβλήματος, το πρόγραμμα παρέμβασης και  για την στάση που πρέπει πλέον να τηρήσουν.

Γράφει η Σοφία Μουρτζούκου,

Ψυχολόγος

Μπορείτε να συμπληρώσετε το ερωτηματολόγιο της δυσλεξίας, για να διαπιστώσετε, μήπως το παιδί σας εμφανίζει συμπτώματα δυσλεξίας και άλλων ειδικών μαθησιακών δυσκολιών.

Διαβάστε επίσης Συνήθη λάθη που κάνουν τα παιδιά με ΕΜΔ κατά την τέλεση μαθηματικών πράξεων
Σχολική επιτυχία: πώς επιτυγχάνεται;